son yayınlanan şiirim

matbu ve online olarak yayınlanan Daima Edebiyat Dergisi'nde yayınlanan son şiirim. 

Seslendiren: Muhammed Safa Ulusoy

BURADA HER ŞEY BİR ANLIK VE SONSUZ BİR DÖNGÜ

Kuşların salıncakta sallanan

Bir kalbi var

Siz bunu şöyle tercüme edin

Uçmak yetmemiş ona

Şehrin ortasına konmak

Şehirde taş üzerine konmak

Çiçeğe selam vermek ya da

Fazla sürtünmek eşyaya

Yetmemiş ona

Arıyor bir boşluğu

Eliyle koymuş gibi bulacakmış

Hayaliyle

Bir cadde bir sokak bir elma

Karanlıkta basılan bir elektrik düğmesi

Bunlar da yetmemiş

Duvarı delmiş ve yıldızlara uzanmış

Sizin sevdiğiniz her şeyin bir adı var

İsmini bilmediğiniz bir nesne yok

İnsan marifetine uygun her şey

Ama unuttuğunuz bir şey daha var

Kalbin işleri isimsiz

Tanımsız ve belki galaksi

Orası başı boş bir evren

Atlar koşarken nallardan ses gelir

Peki göğsünde oluşan hararetten

Kimse bununla ilgilenmez

Çünkü yarış önce kim bitirecek telaşı

Ama atların da bir kalbi var

Bazen zamansız yorulan

Sizin hiç anlamayacağınız bir şey daha var

Birbirine temas eden iki kalbin

Ağlayarak yeryüzüne dönüşü

Gövdesi Hakkında Konuşan Kelebek üzerine inceleme yazısı

Gövdesi Hakkında Konuşan Kelebek isimli kitabım hakkında Muaz Ergü'nün kaleme aldığı inceleme yazısı.

http://www.dibace.net/kitaplik/zeynep-karacanin-govdesi-hakkinda-konusan-kelebeki/

Genç şair Zeynep Karaca‘nın ilk şiir kitabı “Gövdesi Hakkında Konuşan Kelebek” Ketebe Yayınevi tarafından 2022 Ağustos ayında yayımlandı. Kitap 32 şiirden müteşekkil. 
Kitaptaki şiirlere genel olarak baktığımızda yazarın tema sınırlaması yapmadığını; yaşam, mutluluk, hüzün, geçmiş, bugün, gelecek, modern ve geleneksel olandan bahsedildiğini farkedebiliriz. En çok ta dijitalleşmeyle birlikte hayatımıza giren kavramlar ustalıkla kullanılmış. Söylediğimiz bu hususla ilgili “Google’daki Kesinti Üzerinden Vahyin Kesintisine Parodi” ve “Piksel Uzaklığı” şiirlerine bakılabilir. Aslında şiir adları üzerinden de ironi, hüzün, karamsarlık, sevinç gibi çok farklı duygusal durumları hissedebiliyoruz. Aynı zamanda edebiyatta klasik bir imge olan tren de bu kitaptaki şiirlerin içine girmiş.“Vagonların Taşıdığı Hüzün” adlı şiir örnek verilebilir. 
“Bir bardak kahve ateş alsın istiyorum/Mutlu anlar için ayrılmış bir kalbin içinde/Sıtma geçirecek gibi olurken vücut/Ayaklar daima ileri ve sana yürüsün…” mısralarının yer aldığı “Doğdun ve Yaşa”  şiiri ilk bakışta göze çarpıyor. Şair bir kahve içimlik kısa ve özel anları doyasıya yaşamamız gerektiğini fısıldıyor bizlere. Kulağa hoş gelen bu mısralarda bilinçli-bilinçsiz “ulama” sanatından faydalanıldığını görebiliriz: 
“Mutlu ANLA-Ri-çi-nAY-RILMIŞ bir KALBİ-Ni-çinde”
“Bir erkek bir kadın bir de Jung/Karaköy’den aynı vapura bindiler/Kız suya bakıp çocukluğunu hatırladı/Erkek martılara bakıp babasını/Jung öylece durdu ikisinin arasında/Bir karar verilemedi deniz boyunca/Gemiler geçti uluslararası suya giden/İki kişi yerini beğenmemiş başka/Koltuğa geçti/Bir erkek bir kadın bir de Jung”  bu mısralar Karaca’nın “Biri Sizinle Yolculuk Yapıyor” adlı şiirinden. Anlaşılan o ki Karaca psikolojiyle içli dışlı görünüyor. Psikoljik, psikanalitik teori ve önemli psikolaji ve psikiyatrislerden haberi olduğu anlaşılıyor. Bu şiirde Karaca Analitik Psikolojinin kurucusu Jung‘a göndermede bulunarak bilinçaltı konularını da şiirine yansıtıyor. Tabii şiirde kararında kullanılan felsefe, o şiiri hem derinleştiriyor hem de zenginleştiriyor. Karaca da bunu hakkıyla yapıyor.
Zeynep Karaca, şiirlerinde geçmişle bugüne eleştirel bir gözle de bakabiliyor. “Babaannemin Ejderhası” adlı şiirinde, “tesbih”le “tweet atma” eylemi arasında, kullanılan metaryallerin çağlarını yansıtması bakımından ironik bir şekilde senkronize bir bağ kuruyor. Buradan baktığımızda şair aslında çok cesur arayışlar içinde. Son dönemlerde çokça kullanılan sosyal medya sözlerini şiirinde kullanıyor. 
“Babaannem büyülü gerçeklik akımından çıkmış/Ejderhası var onun/Benim geleceğimi biliyor/Babaannemin mitleri var, sabır her kapıyı açıyor/Ben odada tweet atıyorum/Babaannem tespih çekiyor…” Bu şiirde kuşaklar arası değişim bütün açıklığıyla mısralara yansımış. 
Karaca’nın şiirlerinde sade bir söyleyiş ve yalın bir dilin kullanıldığını da görebiliriz. Şiirlerde söz sanatları da es geçilmemiş. Kitaba adını veren “Gövdesi Hakkında Konuşan Kelebek” adlı şiirde:
“Üzmüyor artık sınırlı şeyler/İçinden dışına bir sınır da öyle/Ülkelerin belki de bir kalbi var/Renklerle çevrili, renklerle atan/Sana bana dair olmuş olan ve olacak/Sıtma geçirmek gibi bir tren üşümesi…”
“ülkelerin belki de bir kalbi var”  ve “sıtma geçirmek gibi bir tren üşümesi” dizelerinde insana ait özelliklerin doğaya aktarılması yoluyla hem deyiş aktarması hem de kişileştirme sanatı yapılmıştır.
Serbest şiirler yazan şair, genellikle anlama bağlı kalarak dizelerinin bir kısmını uzun, bir kısmını da kısa tutuyor.
Zeynep Karaca şiiri istikbal vaat eden bir şiir. Şair; duygu düşünce, kavram ve nesneleri şiirinde olabildiğince ölçülü kullanıyor. Ne bütünüyle felsefeye yaslıyor şiirini ne arabeske kaçan sulu göz bir duygusallığa… Karaca imgesel olanla yalın olanı başarıyla buluşturuyor. Özgün imgeleri ve taze buluşlarıyla bize şimdiden, Türk şiirinde kalıcı olacağını hissettiriyor. Yolu açık olsun.

Karanlık Gece filmi üzerine inceleme

 

Bu Karanlık Gece’nin

aydınlık sabahı yok

Türk olmak bizim için her zaman övünç kaynağı, asla Türk olmayı yere göğe sığdıramayız. Sanki bize çağlar boyunca verilmiş bir övünç madalyası ve her yüzyıl bizim için bu övünce açılan kapı. Türk yiğittir, cesurdur, uludur, dürüsttür, çalışkandır ve Tanrı tarafından kutsanmıştır. Sahi Türklük üzerine konuşurken bu övgülere denk gelmediğimiz bir konuşma geçiyor mu ben pek bilmiyorum. Uluslar çağında insanın ulusuyla övünmesi ve onu bir şova dönüştürmesi bir açıdan bakınca sorunsuz görünüyor ama biraz yakından bakınca bu yüceltme ancak başkalarına haksızlık yapılarak ulaşılmış bir nokta gibi.

Yüz yıllık Cumhuriyet geleneğimiz; bazı hatalarla dolu ve biz bunu çok da kabul etmek istemiyoruz. Ulus olma bir ve beraber olma iç güdümüzün altında kısmen öteki olana yaptığımız haksızlıklar yatıyor. İmparatorluk bakiyesinden yeni Türkiye Cumhuriyeti’ne geçerken biz bazı uluslara haksızlık ettik; özellikle gayrimüslimler. Sonra Kürtler sonra da kuruluş felsefesine ters herkes birden öteki olup çıktı.

Sürekli olarak övündüğümüz Türk olma hali aslında ötekine yaptığımız haksızlıkları da üstünü kapatan bir bayrağa dönüştü. Anadolulu olmak da bunların bir parçası; ulu Anadolu, tarihiyle gurur duyduğumuz Anadolu, bağrında güzel insanlar yetiştiren Anadolu artık bir tahammülsüzlük yurdu ve kendinden olmayana yaşam hakkı tanımayan bir yurt.

Buralara dair eleştiri yaptığımızda da hemen vatan, millet ve bayrak duygularımız sorgulanır. Kimliğimiz sorgulanır ve kim olduğumuz yeniden tanımlanmaya başlanır. Gerçek şu ki; toplum olarak; öteki dediğimiz, gayrimüslim, Kürt, Alevi, homoseksüel gibi katmanlara karşı son derece tahammülsüz ve acımasız olabiliyoruz. Tek renk tek millet tek ses olma duygusu mutlaka beyaz, sünni ve Türk olmayla eşdeğer. Diğer türlüsünü görmek, duymak hayatın içinde barındırmak istemiyoruz.

Halbuki, yaşamı anlamlı kılan öteki değimiz bir başkasıyla hayatı paylaşırken adil ve hoşgörülü olabilmek. Edirne’den Kars’a kanayan bu yaramıza az dokunmaya çalışsak hemen acımasızlık devreye giriyor ve birileri canıyla ödemek zorunda kalabiliyor. Hayatta olmak bir bedel ödemeye dönüşebiliyor.

Bunlar ve bir çoğunu bana düşündüren Özcan Alper’in Karanlık Gece filmi oldu. Yaşanan köye dışarıdan gelen (yabancı) orman mühendisi genç Ali’nin trajik sonu, ne kadar da tahammülsüz ve acımasız olduğumuzun haykırışı. Yaban hayatına karşı ilgili olan Ali köyün güzel kızı Sultan’la yakınlaşmaya başlayınca, daha önceden çok iyi anlaşmış olmalarına rağmen İshak’ın da dünyasında dışlanıyor. Ölümle biten trajik sonu kendine hazırlamasının altında yatan gerçek; bir yabancı olarak orada varlık göstermesinden başlıyor. Olayın üzerinden yıllar geçmesine rağmen vicdan mücadelesinden sağ çıkamayan İshak, kendini aklamak için verdiği mücadele de başarılı olamıyor. Köylülerden farklı düşünmesi, suçun ifşacılığını yapmak istemesi belki de her şeyden çok vicdanını susturmaya çalışırken; köylülerin ona da reva gördüğü son Ali’yle aynı oluyor. Açıkçası sarsıcı ve kötülüğün acımasız doğasının nelere mal olabileceği üzerine düşündüren bir gerçeklik. Bu sonla filmden çıktığımızda, insan olmanın tam karşılığının ne olduğu üzerine donup kalıyoruz. İnsan olmanın acımasız doğası üzerine şiddetli bir acıyı gösteren son.

Tema olarak bazı noktalarda Kurak Günler çağrışımı yapsa da içerik olarak daha gerçekçi kotarıldığına bizi ikna ediyor. Erkek olmanın vahşi doğası da filmin eleştirel bakış açısı arasında sayılabilir. İshak ve Ali diğer erkeklerle kıyaslandığında daha feminen kalmaları, alkol ve bazı erkeksi hikayeler etrafında köyde dönem erkeklerin dünyasına uyumlu değil. Ve bu erkekler organize kötülüğün mimarları.

Şu an sinemalarda gösterimde olan film; Antalya Altın Portakal Film Festivali’nden En İyi Film ödülü aldı ayrıca Ankara’da da Jüri Özel Ödülü.

Karanlık Gece; organize kötülüğün ve erkek dünyasından beslenen acımasız yaşam şeklinin açıkça gözümüze sokulan, Anadolu irfanımızın da bahsedildiği kadar steril olmadığını haykıran bir yapıda. Filmin dünyasını belki çok karamsar bulabiliriz ama yaşadığımız hayatın içinde de hangimiz bu karamsarlığın içinden geçmeden var olabiliyor sorgulamak lazım. Bunları ve daha fazlasını düşünmek için filmi görmenizi isterim.

şiir kitabım üzerine inceleme yazısı

Gövdesi Hakkında Konuşan şiir kitabım hakkında Hakkı Yanık'ın kaleme aldığı yazı. 

https://www.yenisafak.com/hayat/kepenekler-ne-yana-ucar-3858433

 Şiir kelebeği

Avanos’taydım. Pekmez kaynatmak için üzüm eziyordum. Radyoda Neşet Ertaş. Bir ara dilimden, “Üzümdür ezildikçe renk pompalayan” dizesi döküldü. Zeynep Karaca’nın ‘Söylenmiş İlk Hece’ şiirinden.Avanos yolculuğundan bir gün önce Ketebe Yayınları’nın yeni yayımlanmış kitaplarına baktım. Gözüm tanıdık bir isme takıldı: Zeynep Karaca. Hemen arkadaşımız Güner Demircan’a gidip rica ettim kitabı.
Kırmızı kapaklı bir çalışma. Yazar isminin altında, Gövdesi Hakkında Konuşan Kelebek yazıyor. Biraz üste kayıyor bakışım: ‘Şİ/İR’ ibaresini görüyorum. Ketebe’nin genç şairlere verdiği desteği dikkatle takip ediyorum. Alkışı hak eden bir gayretleri var.
Karaca, Yeni Şafak’a da emek vermiş bir kardeşimiz. Aynı zamanda Sezai (Karakoç) Bey’in öğrencilerinden. 14 yıl devam etmiş ‘diriliş’ yürüyüşü. 15 yıl önce başladığı şiir sevdası ise, ‘kitaba' dönüşüvermiş. Geçen ayki ‘kitap eki’mizde yayımlanan söyleşide, çocukluktan beri şiir yazdığını belirterek, 20’li yaşlarda bu işi ‘ciddi bir uğraş’ haline getirdiğini söylüyor Karaca.
Kitabın ismi ve şiir başlıkları hikâyeye çağırıyor muhatabını. Mesela, Şeyin Her Şey Olarak İkiye Ayrılışı, Biri Sizinle Yolculuk Yapıyor, Dilenen Bir Çingeneye Özenen Şiir, Elleriyle Konuşan Biri, Dolanmış Ayaklar Adım Atmak Mümkün Değil, Zaman Bir Tik Bir Tak Her Şeye, Uzun Yaşayan Fotoğraf gibi. Şairin hikâye yazacağı günü merakla bekliyorum doğrusu.
Gözlem(e) gücü çok yüksek Karaca’nın, hafızası berrak. Bunu gösteren onlarca dize var. Basitten karmaşığa uzanmasını başarabiliyor. Sorgulayan, sorularla ilerleyen yapıda şiiri. Kitaptaki son şiirin son dizesini alıntılayalım: Bir bebek önce hangi heceyi söyler? Felsefî bakışı güçlü. Basit ve fakat usta tahlillerden kaçınmıyor: (İnsan nedir?) En beyaz giydiği gün dünyaya ait olmayan (s. 34). Ve ölümle ilgili şu tespit: Ölümün sesini duydun mu avluda / Çocuğun ağlayışına yakın olan o sesi (s. 42).
Elleriyle Konuşan Biri ve Yakarış şiiri başta olmak üzere, Babaannemin Ejderhası, Dilenen Bir Çingeneye Özenen Şiir, Vagonların Taşıdığı Hüzün, Piksel Uzaklığı, İki Kanat Fazla ve Ölü Doğmak şiirlerini severek okudum.
Altı çizelecek dizelerle bitirelim: Babaannem mezar taşında / Bir fatiha bekliyor (s. 15), Kara bataçıka yapılan bir yolculuktu çocukluk (s. 18), Bir ağrıyı büyütmüş gelecek gün diye (s. 24), Bir hüznü büyütmek içinde / Kalbin çıkış kapısıdır (s. 30), Anlamı burada değil yalnızlığın / ..ağaç kovuğuna gizlenmiş (s. 31), Ben değilim ipe hevesli / Başkasının boynu yakınlaştığım (s. 45) ve Sokak bir türküden yapılmış (s. 49).
Süt dişi
Gözünü aç ve gölgeye bak /
Renkler içinde yeri nerede
İnsan ruhunun köpeğidir
Duygular boğazda tasma
Birlikten doğan kuvvet
Değildir, büsbütün keyfiyet
Mesela çorabı önce hangi
Ayağına giymekle
İnancın arasındaki bağ
Söylenmiş midir bir bebeğe
Ölünün ardından tutulan
Yasta, süt dişi vardır
Yaşamın devamı, yeni ayna
Gözyaşı akıtmak
Bir yokuşta duraksamaya benzer
Çünkü nefes oraya kadar
Her şeyin üzerine bir hayal
Yarının dokunulmamış yerini ayartmak
Halbuki insan nedir
İki toprak arasında devinen su
Bir de şu:
En beyaz giydiği gün dünyaya ait olmayan
Zeynep Karaca

Kadın şair olmak üzerine yaptığım podcast yayını

Anadolu Ajansı'ndan Ümmühan Atak ile "kadın şair" olmak üzerine yaptığımız podcast. 
Dinleme linkleri aşağıda.

https://www.aa.com.tr/tr/podcast/sair-zeynep-karaca-nin-siir-yolculugunu-konustuk/2880886
https://open.spotify.com/episode/4AjQf5yiD8HXhkMTjq67De

İlgi Manyağı filmi üzerine

 Online kültür sanat sitesi dibace.net'te yer alan film incelemesi yazım. 

http://www.dibace.net/sineyorum/siradan-yasam-out-ilgi-manyagi-in/

Sıradan yaşam out

İlgi Manyağı in

Yaşadığımız çağın algoritması bizi görünür olmak ve sürekli bu etkiyi üzerimizde taşımak; bu etkinin yarattığı alanda varlık gösterme noktasında epeyce destekliyor. Ve biz neredeyse normal hayatımızın görünür alan dışında kalan yerine tahammül edemez ve değersiz görür hale geldik. Sosyal medyanın son 15 yıl içinde hayatımızda aktif yer bulması; bu tarz belki de ileride hastalık olarak tanımlanabilecek alana bizi hapsediyor. Yemek yiyoruz, geziyoruz, yakınımızda biriyle sohbet ediyoruz ve bunu anında paylaşmak anında görünür olmak duygusundan kendimizi alıkoyamaz bir halde yapıyoruz. Günümüzün en yaygın var oluş biçimi olarak “görünür olma” adeta bir salgın gibi her taraftan bizi sarmakta. Karşı koyanımız buna direnenimiz yok denecek kadar az.

Burayla birleştirmek istediğim; İlgi Manyağı isimli son zamanlarda sinemalarda olan şimdi de online izleme platformu MUBİ’ye gelmiş olan bir film. Sevgilisinin bir şekilde medyada görünür olmasından kendine rol almak isteyen baş kahramanımız Signe, bunu fazlasıyla başarıyor. İlgi çekmek ve o şekilde görünür olmasını dolaylı olarak ünlü olmayı başarmak istiyor ve bunu sağlığına mal olacak şekilde de başarıyor. Signe o zamana kadar sadece kendi etrafında tanınan yüzünü bir marka olarak kullanılacak bir şekilde görmeyi hayal etmesinin ardından, bir torbacıdan aldığı ilaçlarla; yüzünde çok korkunç denebilecek bir görüntü elde ediyor. Burayı yine son yıllarımızın etkili hastalığı olan estetik yaptırma ile birleştirirsek. Mevcut koşullar, görünür olma tutkumuzdan dolayı; kendimize de acımasız olacağımız bir noktaya bizi sürüklüyor. Kimimiz burnumuzdan, kimimiz yüzümüzden memnun değiliz ve bunun bir çözümü var; estetik. Burada belki estetik algısının ne olması gerektiği üzerine de düşünerek açabiliriz; estetik demek gerçekten kusursuz olmak demek mi? Ya da estetik dediğimiz bir görüntü; doğal halindeki kusurları içinde barındırmadan olabilecek bir gerçeklik mi. Sanat alanına baktığımızda bir şeyin estetik olduğunu kabul etmemiz için bizi ya gördüğümüz anda etkilemeli ya da alanına dahil olduğumuzda duygu-durumla bizi çarpmalı ya da başkalaştırmalı. Fakat yaşadığımız çağda kullandığımız elektronik araçlar; ağırlıklı olarak cep telefonları. Çektiğimiz karelerde bile kendimizin doğal halinin yeterli olmadığı ona mutlaka efekt ekleyerek paylaşmamız gerektiği noktasına herkesi sürüklüyor. Estetik anlaşımız araçların yayınlaşmasıyla; kusursuz, pürüzsüz gibi algılara bizi sevk ediyor. Halbuki olması gereken hayatın içinde yüzünde ben bulunan birinin kameraya konuşurken beninin bize insan oluşa dair hatırlattığı belki birçok nokta vardır. Ama biz artık her şeyin aşırı geliştiği bu çağda; yüzümüzdeki ben ya da sivilceyle anılmak, hafızalarda kalmak istemiyoruz.

Filme dönecek olursak; Signe bu değişimle; haber oluyor, bir markanın reklam yüzü oluyor ve hayatı artık herkesin kanıksayacağı ortak görünme ünlü olma alanına denk düşüyor. Ayrıca başından geçen bu macerayı kitaplaştırıp, bir popülerite de buradan kazanıyor.

Yukarıda söylemeye çalıştığım gibi; farklı olma, sıradan olmama, herkes gibi olmama adı altında kendimizi yeniden yorumlamak zorunda kalıyoruz. Medyanın bize bakışı da aslında haber için söylenen klasik bir cümlede yatıyor. “Eğer bir köpek sizi ısırırsa bu haber değeri taşımaz fakat bir insan köpeği ısırırsa bu haber değeri taşır.” Günümüzde görünür olma alanını da en iyi şekilde özetleyen habere bakış cümlesi gibi, yaşam alanımız ne kadar görünür olur ve oradan ne kadar topluma mal olmuş bir persona çıkarabiliriz ruh hali hepimizin ortak sorunu gibi geliyor.

Doğal olan içinde bir farklılık bulundurmayan yani sıradan dediğimiz hayatlarımız artık çok değersiz ve albenisi yok. O zaman cep telefonlarımıza davranıp; farklı olan bizi bir sonraki aşamada “daha görünür” olana taşıyacak etkiyi yakalamalı ya da bulmalıyız. Diğer türlü hayatın sıradan doğasında öğülmeye değer gerçekler yok.

Bunlar etrafında İlgi Manyağı’nın bana düşündürdükleri, hepimizin ortak sorusuna eş bir şekilde ilerliyor. O zaman hiç de albenisi olmayan bu sıradan hayatlarımızı ne yapalım, hangi ajansa götürelim de biraz albenisi olan bir gerçekliğe dönüşsün.

Mevcut yaşamımızın, hayatın doğasına müdahale olan görünür olma tutkusunu etraflıca düşündüren ve neyin içindeyiz sorusunu sorduran bu filmi sizin de kendi tecrübelerinizden izlemenizi isterim.

şiir/uzun yaşayan fotoğraf

Online kültür sanat sitesi dibace.net'te yer alan şiirim. 

Uzun Yaşayan Fotoğraf

 annemin fotoğrafı ondan daha uzun yaşıyor

baktığı gökyüzü, dağ ve dere de

büyüttüğü çocuklar da bir hayli yaş aldı
var mıymış, yaşamış mı
böyle hayatın ortasında
uzunca dolanmış mı
gören olmuş mu onunla konuşan
dertleri nelermiş nasıl söylemiş
sevinmiş mi doğururken
yemek yaparken kullandığı tereyağ
kışları giydiği yeşil hırka
adını koyan annesi
herkes ve her şey
ondan daha uzun yaşadı
mevsimlerin geçişinden neyi murat etti
bahçedeki elmaları toplarken
üzümü bağından toplarken
patatesi, mısırı, lahanayı
mevsimlere göre ayırırken hayatı
ölümün sesini duydu mu avluda
çocuğunun ağlayışına yakın olan o sesi
bilinmez, ben bilmem
annem bilir her şeyi
iki laf söylemez yine de bana
ağladıkça çoğalır uzaklaşan sesi
rüzgar esintisi gibi hayatımın ortasında